Ραγισμένες καρδιές στο Νιού Τζέρσι

The Brief Wondrous Life of Oscar Wao
By Junot Diaz
Faber & Faber (2007)

***

Η δύσκολη ενηλικίωση ενός κοινωνικά απροσάρμοστου νεαρού, η μαγική κατάρα που κατατρύχει την οικογένειά του, η μετανάστευση, η αναζήτηση της αγάπης και της ταυτότητας, σε μια σύντομη μα θαυμαστή ιστορία, που απέσπασε το βραβείο Πούλιτζερ το 2008!

***

Ο Όσκαρ είναι ένας περίεργος νέος, με ρίζες από τη Δομινικανή Δημοκρατία, που μεγαλώνει με την οικογένειά του σε ένα υποβαθμισμένο γκέτο του Νιού Τζέρσι, στη Νέα Υόρκη. Είναι όμως ένας υπέρβαρος γυαλάκιας, ολίγον δύσμορφος, εσωστρεφής, μιλάει εξεζητημένα, έχει εμμονή με τα γιαπωνέζικα κόμικς και τα μυθιστορήματα επιστημονικής φαντασίας, και επιπλέον έχει την ακατανίκητη τάση να ερωτεύεται συνεχώς κοπέλες που δεν του δίνουν καμία σημασία. Ο Όσκαρ, πριν ακόμη πάει στο κολέγιο, δεν είχε τη δυνατότητα να φιλήσει καμιά κοπέλα, παρότι είναι ένας ρομαντικός λάτρης του γυναικείου φύλου, καθώς προσκρούει σε ένα τοίχος αδιαφορίας, κατασκευασμένο από την απόρριψη των άλλων και τη δική του αυτολύπηση. Ο φόβος που τον περικυκλώνει είναι ότι θα είναι ο πρώτος Δομινικανός που θα πεθάνει παρθένος, την ώρα που ο μέσος όρος των συμπατριωτών του είναι καυτοί εραστές και μοιραίοι άνδρες. Η ύπαρξή του κινείται ανάμεσα σε μια χιμαιρική αναζήτηση της ευτυχίας και σε μια απίστευτη επιθυμία να γίνει ο επόμενος Τόλκιν, μιας και το γράψιμο γι’ αυτόν είναι μια καταπραϋντική διαδικασία που την συνεχίζει ακόμη και στις πιο δύσκολες στιγμές του, με ζέση και αμείωτο ρυθμό.

Ο Όσκαρ μεγαλώνει με την μητέρα του Μπέλι, μια πανέμορφη και δυναμική γυναίκα που κουβάλα ένα θυελλώδες παρελθόν από την πατρίδα της, και την μεγαλύτερη αδελφή του, την Λόλα, μια πιο σκληρή εκδοχή της μητέρας της, όμορφη, πάνκ, αντισυμβατική, που κυκλοφορά και τα αγόρια λιποθυμούν στο πέρασμά της, με τη μορφή ντόμινο. Η μάνα στην πατρίδα είχε την ατυχία να ερωτευτεί έναν γκάνγκστερ, που τύγχανε σύζυγος της αδελφής του δικτάτορα της χώρας Ραφαέλ Τρουχίγιο, που είχε επιβάλλει στυγνή δικτατορία από το 1930 μέχρι τη δολοφονία του το 1961, και έτσι πέρασε κι αυτή από τα μπουντρούμια του σκότους όπου ξυλοφορτώθηκε άσχημα. Φοβάται για την συμπεριφορά της κόρης της, που μπλέκει εύκολα σε μπελάδες, και την πιέζει πολύ, αδύναμη ούσα πλέον, με καρκίνο και μια περούκα να καλύπτει το κεφάλι της. Το οικογενειακό κουκούλι αυτής της οικογένειας, βορά στις καταστροφές και τις απογοητεύσεις, με τις εντάσεις και τα αδιέξοδά του, επιδεινώνει την ήδη δύσκολη ενηλικίωση του Όσκαρ, που μοιάζει να είναι ασύμβατος και με την λατινογενή κουλτούρα του, και με την αφομοιωτική διαδικασία που επιβάλλει ο αμερικανικός τρόπος ζωής. Η αναζήτηση της ταυτότητας του, σε συνδυασμό με την αναζήτηση της αγάπης, θα τον οδηγήσουν πίσω στην πατρική γη, όπου θα βρει αυτό που ψάχνει στα μάτια μιας πόρνης, χωρίς όμως να μπορεί να ξεφύγει από το πεπρωμένο του, μια σύντομη αλλά θαυμαστή ζωή, όπως από τον τίτλο ακόμα μας προϊδεάζει ο συγγραφέας του, Junot Diaz, που και ο ίδιος μεγάλωσε σε ένα παρόμοιο «απομονωμένο» περιβάλλον, στις σκοτεινές και δύσοσμες παρυφές του αστικού περιβάλλοντος της Νέας Υόρκης.

Η αιτία όλων των δεινών και της ατυχίας για τους Ντε Λεόν, είναι μια αρχέγονη κατάρα, ονόματι fuku, που ξεκινά τρεις γενιές πίσω, από τον αριστοκράτη παππού του Όσκαρ, που είχε τη φαεινή ιδέα να τα τσουγκρίσει άσχημα με τον Τρουχίγιο, όταν υποψιάστηκε ότι μια από τις κόρες του θα ήταν το επόμενο θύμα, της σεξουαλικής παρόρμησης του δικτάτορα, κατά τα μεσαιωνικά και φεουδαρχικά πρότυπα. Η κατάρα είναι πιο ευλογοφανής εξήγηση για μια οικογένεια της Καραϊβικής, που δεν κατάφερε ποτέ να ξεφύγει από την αρνητική της ενέργεια ούτε να ηρεμήσει, μολονότι η μάνα πιστεύει στο Θεό, αν και με κάποιες παγανιστικές προκαταλήψεις, κληρονομημένες από την δική της επίσης πιεστική μάνα. Ο Diaz μάλιστα αναφέρει δηκτικά ότι οι αρχικοί φορείς της κατάρας ήταν οι Ισπανοί κατακτητές που έφτασαν αιώνες πριν στο νησί, και «we live in deep shit ever since». Αυτό το εύρημα, η σκοτεινή κατάρα, είναι το συνδετικό νήμα του Diaz, για να ανατάμει μια οικογενειακή γενεαλογία κατά τρόπο φωκνερικό, να χρησιμοποιήσει τον «μαγικό ρεαλισμό» προκειμένου να εισχωρήσει το γκροτέσκο και το παράδοξο στην ιστορία του, και εν τέλει να μας παραδώσει μια ιστορία σκληρή, από μια κωμική, αλλά την ίδια ώρα γλυκά μελαγχολική σκοπιά, τανύζοντας τις δυνατότητες της μεταμοντέρνας φόρμας (ο αφηγητής καμουφλάρεται καλά μέχρι το τέλος σε μια ρέουσα πολυφωνική προσπάθεια), με έναν εξωτικό διάκοσμο και μια ατμόσφαιρα ελαφρώς μελοδραματική, τυπική των ισπανόφωνων ρομάντζων.

Γραμμένο στην «καθομιλουμένη» του Νιού Τζέρσι, στα spanglish, καρύκευμα των αγγλικών με τα ισπανικά, το βιβλίο αντιστέκεται σθεναρά σε μια πολιτική ανάγνωση, παρά την οξυδέρκεια και τη φλεγματικότητα του Diaz, όταν καλείται να αφιερώσει εκτενείς υποσημειώσεις για την περίοδο του σκότους στη πατρίδα του. Ο Τρουχίγιο, αντιμετωπίζεται με μια ματιά εξορκιστική, σαν μια πληγή κακοφορμισμένη, σαν μια σκιά που είναι το συμβολικά Κακό και καλύπτει τα πάντα, σαν το μεγάλο κ’ άγρυπνο μάτι του Σάουρον στη περιοχή που του ανήκει, στη δικιά του «Μόρντορ», για να θυμηθούμε τον Άρχοντα των Δακτυλιδιών που τόσο αγαπά ο Όσκαρ. Η περίοδος της δικτατορίας του El Jefe, ήταν κάτι για το οποίο μιλούσαν όλοι, αλλά δεν τολμούσαν ποτέ να δώσουν διαφωτιστικές πληροφορίες για το τι όντως συνέβαινε. Ο φόβος των ανθρώπων, τους έκανε να μιλούν πολύ για κάτι, αλλά την ίδια στιγμή να το αποκρύπτουν περίτεχνα. Ο Τρουχίγιο, που πετούσε τους αντιφρονούντες στους καρχαρίες και τους έλουζε με καυτό λάδι, δεν καταγγέλλεται πολιτικά από τον Diaz, όπως υπέροχα το έκανε ο Μάριο Βάργκας Γιόσα στη Γιορτή του Τράγου, αλλά αναπαρίσταται σαν ένα τέρας με μαγικές ικανότητες, δευτερεύον κι όμως παρόν, σμικρυμένος και κλεισμένος στο αιμοσταγές και μαζοχιστικό βίο του, στο σκότος της ντροπιαστικής ιστορίας της ανθρωπότητας μαζί με άλλους ψυχασθενείς, ένας Διάβολος με γαλόνια, με μια μυστική αστυνομία που απεδείχθη βασιλικότερη της Στάζι, με λειτουργούς μανιασμένα σκυλιά με κουστούμια, που παρέπεμπαν περισσότερο σε προστασία του Δον Κορλεόνε, και τις έβρεξαν σε πολλούς Ντε Λεόν. Ο Diaz ενδιαφέρεται για την ανθρώπινη συνθήκη, κυρίως την αναζήτηση της ταυτότητας, εκεί όπου διασταυρώνεται το προσωπικό δράμα, με την κοινωνική και πολιτική εκτροπή, εκεί όπου η εξωγενής ένταση ορθοτομείται από την εσωτερική διαπάλη των ηρώων, και δημιουργούν μια νέα ιστορία, θελκτική, ταυτόχρονα τραγική και αστεία, κατασκευασμένη από μια αποστασιοποιημένη συγγραφική επιδεξιότητα με απεριόριστη αγάπη για τα πιόνια της σκακιέρας της.

Το ρήμα του μετανάστη, είναι το «δεν ανήκεις», επισημαίνει ο αφηγητής του Diaz, ο Yunior, ένας ήρωας του Drown, μια συλλογή ιστοριών που δημοσίευσε ο συγγραφέας πριν από μία περίπου δεκαετία και περιέγραφε τις ζωές των μεταναστών από τη Δομινικανή Δημοκρατία στα γκέτο της Νέας Υόρκης. Κάθε μετανάστης κουβαλά μέσα του την κουλτούρα του και την πιο γλυκιά ανάμνηση του γενέθλιου τόπου. Ο Diaz, που σήμερα διδάσκει δημιουργική γραφή στο MIT, ξεπερνά την προσέγγιση μιας απλής μετακίνησης, μιας ιστορίας για τη δύσκολη προσαρμογή από την «πηγή» στον «υποδοχέα», επισημαίνει και τη δυσκολία δημιουργίας μιας νέας ταυτότητας, σε μια κατάσταση γενικότερης αποσύνθεσης των εύκολων διακηρύξεων και των ερωτήσεων του τύπου «ποιος είσαι;» και «που ανήκεις;». Όλα αυτά σε ένα δεύτερο επίπεδο στοχασμού, γιατί η λογοτεχνικότητα και μόνο της πρώτης μυθιστορηματικής προσπάθειας του Diaz ήταν αντάξια του βραβείου Πούλιτζερ, με το οποίο τιμήθηκε το 2008.