Η Κομψότητα του σκαντζόχοιρου
Μιριέλ Μπαρμπερί
Εκδόσεις Σύγχρονοι Ορίζοντες
Σελ. 374


Ανατομία της πολιτισμικής συνθήκης του σύγχρονου ανθρώπου


Ένα βιβλίο για τα φαινόμενα και το πώς αυτά (σε πείσμα όσων μνημονεύουν τη γνωστή παροιμία με μια υποψία στα μάτια) απατούν, και θα απατούν ακατάπαυστα. Μία προλετάρια θυρωρός που διαβάζει φαινομενολογία του Χούσερλ και μια δωδεκάχρονη που αφοπλίζει με τη δηκτικότητα και το βιτριολικό της χιούμορ, είναι οι δύο φωνές της Μπαρμπερί, που διογκώνουν τα πάντα, τα επικαλύπτουν με μια γκροτέσκα ματιά, τα ροκανίζουν με μια ανεπιτήδευτη απλότητα, και μας τα επιστρέφουν χωρίς περιτυλίγματα. Πολλοί έσπευσαν να χαρακτηρίσουν την «Κομψότητα του σκαντζόχοιρου» μια πιο σοφιστικέ εκδοχή του Αλχημιστή, του Πάολο Κοέλιο! Μάλλον έπεσαν στη μεγάλη τρύπα της επιφανειακής ανάγνωσης που επιδέχεται το βιβλίο, και που η Μπαρμπερί φροντίζει να ανατροφοδοτεί με μικρές ποιητικές εξάρσεις, όπως ακριβώς ένας κυνηγός θα επικάλυπτε με χορτάρια τις παγίδες του, για να μαγκώσει κάποιο θήραμα.

Η Μπαρμπερί ενδιαφέρεται για την πολιτιστική συνθήκη του σύγχρονου ανθρώπου, και φαίνεται να πιστεύει στο «συμβάν», για την ακρίβεια στην ελπίδα του συμβάντος, μια κίνηση μέσα στον κόσμο που είναι ικανή να φανερώσει για λίγο την ουσία, και να επιστρέψει στο αχανές της απεραντοσύνης. Με μαρξιστικούς όρους, μάλλον θα έπρεπε να θυμηθούμε τον Αλέν Μπαντιού, το «πολιτικό συμβάν» και τον μετασχηματισμό των μεγάλων απαιτήσεων, σε μικρές, πλην σταθερές, ρηγματώσεις απέναντι στον κομφορμισμό. Μια συνθήκη που η Μπαρμπερί την εγγράφει λογοτεχνικά μέσα σε μια συγκινητική ατμόσφαιρα ενός μικροαστικού περιβάλλοντος, στο οποίο συνωθούνται το τέλμα και η ελπίδα. Αναβλύζει η αγάπη για την απλότητα του Ωραίου, και η ειλικρινής κατανόηση απέναντι στα αδιέξοδα που ο πολιτισμός δεν μπορεί πλέον να τιθασεύσει, γιατί αυτά έχουν πάρει τα γκέμια και οδηγούν τα πράγματα…

Τι φοβίζει σήμερα τον άνθρωπο μιας καταναλωτικής κοινωνίας; Η Μπαρμπερί είναι τολμηρή και αποκαλυπτική. «Μήπως είμαστε, λοιπόν, πολιτισμοί τόσο ροκανισμένοι από το κενό ώστε ζούμε μόνο μέσα στην αγωνία της έλλειψης; Μήπως δεν απολαμβάνουμε τα αγαθά ή τις αισθήσεις μας παρά μόνο, αν είμαστε σίγουροι πως θα έχουμε κι άλλα;». Τι τον φοβίζει τον καταναλωτή (η μόνη ιδιότητα για την οποία όλοι ομνύουν ότι εξυπηρετούν μέχρι κεραίας!) λοιπόν, επανέρχεται αμείλικτο το ερώτημα. Η προοπτική της απώλειας πραγμάτων που ποτέ δεν εκτιμήθηκαν από την ασίγαστη πλεονεξία και ματαιοδοξία. Μια νεφελώδης πρόοδος, ένα ωστικό κύμα προς τα μπρος, το οποίο οι κοινωνίες δεν αναστοχάζονται, ένα ανεξέλεγκτο κενό, που δε παραπέμπει παρά μόνο στον εαυτό του.

Σαρκαστικό, αθεράπευτα ρομαντικό, λίγες φορές εξεζητημένα επικριτικό, αλλά κυρίως θεραπευτικά μελαγχολικό! Όλοι θα πάρουμε κάτι από την «Κομψότητα του σκαντζόχοιρου», ακόμη κι αν μερικοί κλείσουν το βιβλίο, αποκομίζοντας μόνο από την ανάγνωσή του, κάποιο καρφί στο κεφάλι τους…