Παλεύοντας με τη βλακεία
Η δηλητηριώδης πένα του Βόνεγκατ δεν αφήνει τίποτα όρθιο

Η φωλιά της γάτας
Κέρτ Βόνεγκατ
Εκδ. Κέδρος

Ένα περίεργο νησί, φάντασμα. Μια θρησκεία με δόγμα της, το ψέμα, και ένας θρησκευτικός ταγός, εν αγαστή συμπνοία με τον ολοκληρωτισμό. Ένας ανισόρροπος δικτάτορας αιμοσταγής, που κραδαίνει το τσιγκέλι, στους πειθήνιους υποτελείς του. Ένας επιστήμονας με καταστροφική αφέλεια, που αφού συνέβαλε στη δημιουργία της ατομικής βόμβας, δημιούργησε μια φοβερή ουσία που απειλεί να στερεοποιήσει κάθε υγρό στοιχείο (εκείνος πίστευε ότι θα βοηθούσε τους πεζοναύτες να απαλλαγούν από τη λάσπη), και να εξαλείψει τη ζωή από τη Γη. Τα τρία παιδιά του, διασπαρμένα στον κόσμο, φέρουν την κληρονομιά του επικείμενου αφανισμού. Ένας δημοσιογράφος, με τη φιλοδοξία να γράψει ένα βιβλίο με θέμα του, την τελευταία ημέρα του κόσμου. Αυτοί και άλλοι πολλοί, σημαίνοντες και παρείσακτοι, συνθέτουν τον ιδιότυπο συγγραφικό κόσμο, του αιρετικού Κέρτ Βόνεγκατ, στην Φωλιά της γάτας.

Ο Βόνεγκατ, αδυνατώντας να κατανοήσει την ανωμαλία της ανθρώπινης, ά-λογης δράσης, πλάθει έναν κόσμο, όπου η ανωμαλία καθίσταται φυσιολογική. Αυτή η φοβερή σάτιρα στον ανώτατο βαθμό γνησιότητας, η αλληγορική άμυνα απέναντι στο παράλογο, τα ακαθόριστα σύνορα ανάμεσα στο γελοίο και το τρομακτικό, είναι αποτέλεσμα της βαθιάς του λύπης, και του έντονου πεσιμισμού, για την εξαχρείωση του ανθρώπου. Ο ίδιος έζησε μια από τις σκληρότερες φάσεις του ‘Β Παγκοσμίου Πολέμου, ως στρατιώτης, (το βομβαρδισμό της Δρέσδης που περιγράφει μοναδικά στο βιβλίο του Σφαγείο Νο 5), και ονόμασε αυτήν την πολύνεκρη σύρραξη «χαζοπόλεμο».

Ο χαρακτήρας του εγχειρήματός του είναι ξεκάθαρα αποδομητικός, και συμβαδίζει με την απελπισία της εποχής του. Το βιβλίο, είναι, κατά μια έννοια, ένα ανθρωπιστικό μανιφέστο, ζητά επιτακτικά την επαναφορά της λογικής, και εξυψώνει προς χάριν (και διάσωσή) της, έναν πολιτικό αμοραλισμό. Είναι ταυτόχρονα όμως, μια πολιτική πρόταση, στηριγμένη σε άλλα θεμέλια, και όχι τα αποσαθρωμένα, που ο ίδιος ροκανίζει με την πένα του. Δεν παραμελεί, επιπλέον, να στηλιτεύσει την επιστήμη, που παρεκκλίνοντας, έγινε αιτία για καταστροφή, τη τέχνη (ο μοναδικός εκπρόσωπός της στο βιβλίο είναι κοντός, σαν να καταδεικνύεται έτσι, περιπαικτικά, η αδυναμία της διανόησης) τη θρησκεία, που έχει απομυζήσει τα ορθολογικά ανακλαστικά, τις ιδεολογίες, και φυσικά τον άκρατο πατριωτισμό («η υψηλότατη δυνατή μορφή προδοσίας, είναι να πεις ότι οι Αμερικάνοι δεν είναι αγαπητοί όπου και αν πάνε, ότι κι αν κάνουν»), βάζοντας το δάκτυλο βαθιά στις ανοικτές πληγές της αμερικανικής ιστορίας και πολιτικής, σε επίμαχες περιόδους, φοβιών και αποτυχιών.

Ο θάνατος, καιροφυλακτεί σε απόσταση αναπνοής από μια ανοχύρωτη ηλιθιότητα. Η δράση και οι συνέπειες της, χαρακτηρίζουν μόνο τους δρώντες, χωρίς την παρεμβολή ανάμεσα στα δύο, της συνειδητοποίησης της ανθρώπινης υπόστασης. Το πνεύμα του βιβλίου, αλλά και η αίσθηση του Βόνεγακτ, είναι ξεκάθαρα: η μοίρα του ανθρώπινου είδους είναι η αυτοκαταστροφή του, λόγω της ηλιθιότητας και της ματαιοδοξίας του. Οι οξυδερκείς διάλογοι, και το φλεγματικό του χιούμορ, υποβαστάζουν μια σάτιρα, που ανατέμνει της πάσης φύσεως εξουσίες. Ξέρει ο ίδιος, φυσικά, ότι ποτέ και καμία σάτιρα δεν απετέλεσε αφορμή κοινωνικοπολιτικών μετασχηματισμών.

Η σάτιρά του, σχοινοβατεί ανάμεσα σε δύο επιφανειακές κατά κανόνα μεριές, τον επιφανειακό χλευασμό (που συντηρεί το αποφορτιστικό γέλιο σε σοβαρές καταστάσεις) και τον δογματικό αφορισμό (που ενδυναμώνει τις εξουσίες), έχει βρει δηλαδή τη χρυσή τομή, και αναπτύσσεται με απίστευτη κλιμάκωση. Ο εκάστοτε σατιρίζων, οφείλει να αποκαλύπτει, με αυτή τη γλώσσα της υπονοούμενης αλήθειας, τα ζωτικά όργανα των εξουσιών, να τις ανατέμνει για να βλέπουν οι πολίτες την καρδιά και τα χέρια τους. Σε διαφορετική περίπτωση, ο σατιρικός συγγραφέας, απλά «κοροϊδεύει» την εξουσία, που βήχει σε κρεβάτι παροδικού κρυολογήματος, συντηρώντας ταυτόχρονα το βαλτωμένο τοπίο, που είχε ως στόχο να καθαρίσει.

Η Φωλιά της Γάτας, γράφτηκε σε μια ιδιαίτερα φορτισμένη περίοδο, μέσα σε ένα ψυχροπολεμικό κλίμα, την ενδυνάμωση του Φιντέλ Κάστρο και την υστερική αντίδραση στο μακαρθισμό. Κυρίως όμως, μέσα σε ένα κλίμα πηχτής ομίχλης και απογοήτευσης, που ακολούθησε, αναβιώνοντας το σοκ του ‘Β Παγκοσμίου Πολέμου. Όμως, κάθε βιβλίο ξαναδιαβάζεται στην εποχή του, όπως θα συμπλήρωνε ο Terry Eagleton. Σήμερα, με τις κλιματικές αλλαγές, στην κορυφή της ατζέντας κάθε σοβαρού κράτους, είναι περισσότερο από ποτέ επίκαιρο, ίσως επειδή οι άνθρωποι δεν αλλάζουν και πολύ- τα χρόνια περνούν μονάχα. Οι δύο μεγάλες δυνάμεις, ο αμερικανικός αετός και η (εσχάτως) ανανήψασα από μια βαθιά χειμερία νάρκη, ρωσική αρκούδα, ξαναζωντανεύουν το ψυχροπολεμικό κλίμα. Η νέα σύγκρουση, θα διεξαχθεί στην Ανταρκτική. Ήτοι, τα μεγαλύτερα αποθέματα πετρελαίου και φυσικού αερίου στον πλανήτη! Οι ηγεσίες των ανθρώπων (διότι ο πολίτης έχει απολέσει το δικαίωμα να καθορίζει τη μοίρα του προ πολλού) περιμένουν να λιώσουν οι πάγοι, για να ρουφήξουν τα αγαθά του κόσμου. Σε πολύ απλή γλώσσα: το ασυνείδητο βάδισμα του ανθρώπου προς την αυτοκαταστροφή του. Ένας ήρωας του Βόνεγκτατ, υψηλόβαθμος, θα απαντούσε: «Ε, και τι έγινε, μήπως θα ζήσω να τη δω»…
Ο ίδιος, πέθανε πρόσφατα, στις 11 Απριλίου του 2007.